Taryhyň ilkinji kompýuter programmisti: Ada Lovelace

Bu gün, kompýuterleriň ýok ýerinde we taryhda ilkinji kompýuter programmisti hökmünde tanalýan döwürde öňe çykan bir aýalyň hekaýasy barada gürleşýäris. Kompýuter programmirlemesiniň häzirki döwürde-de erkekler tarapyndan monopoliýa edilýän hünär hökmünde görülýändigini göz öňünde tutsak, Adaň takmynan iki ýüz ýyl ozal gazanan üstünlikleriniň has uly manysy bar diýip bileris. Şeýlelik bilen, geliň, bu ajaýyp zenanyň hekaýasyny bilelikde öwreneliň.
Awgusta Ada Baýron, aka Ada Lovelace, 1815-nji ýylyň 10-njy dekabrynda Angliýanyň London şäherinde Isabella Noel-Baýronyň (Annabella ady bilen tanalýar) we meşhur iňlis şahyry Lord Baýronyň gyzynda dünýä indi. Şeýle-de bolsa, Ada dünýä inenden gysga wagt soň, ene-atasy nikalaryny eýýäm bozupdy. Matematika bilen gyzyklanýandygy bilen tanalýan Annabella, Adanyň şahyr kakasynyň tupanly we öňünden aýdyp bolmajak häsiýetine miras galar öýdüp, gyzynyň özi ýaly ylym esasly bilim almagyny isledi. 1800-nji ýyllar aýallaryň uniwersitetlere girip bilmejek ýyllarydygyna garamazdan, Ada ejesiniň aristokratik toparynyň goldawy bilen ylymyň öňdebaryjylaryndan uly bilim almaga mümkinçilik aldy. 12 ýaşynda mehanika bilen içgin gyzyklanýan Ada, şol ýaşda uçýan maşyn oýlap tapmaga synanyşdy; ýöne gynansakda şowly bolmady. Elbetde, maşynlara bolan gyzyklanmasyny ösdürip, hiç wagt ýüz öwürmedi we her gün işlemegini dowam etdirdi.

17 ýaşyndaka, 17 ýaşynda kabul edişlikde meşhur matematik Çarlz Babbage, kompýuterleriň atasy hökmünde hem tanalýan Ada, birnäçe ýyllap dowam etjek dostlugyň düýbüni tutdy. özi ýaly maşynlara höwesli biri bilen duşuşmak tolgunmasynda Babbage bilen. Şeýle hem, Babbage arkaly gaty möhüm täze baglanyşyklar gurupdy we London uniwersitetiniň professory Awgustus de Morgan hem şol gatnaşyklaryň biri. Morgan bilen ösen matematikanyň üstünde işläp başlan Ada we Babbage, tiz wagtdan “Frank Machine” atly ýönekeý hasaplaýyş enjamynda işläp başladylar. 1833-nji ýylda, “Frank Machine” -nyň býudjeti gutarandan soň, ikisi öz işini has uly taslama, “Analitik hereketlendirijisi” diýip atlandyrýan köp maksatly kalkulýatoryna gönükdirdiler.

Gurluşygyň dowamynda Analitik hereketlendirijisini gözden geçirmäge mümkinçilik alan Ada, enjamyň işleýşini iň ownuk jikme-jikliklere çenli öwrenmegi ýüregine düwdi. Şonuň üçinem Babbage enjamyň ähli meýilnamalarynyň jikme-jikliklerini özüne bermegini haýyş etdi. "Analitik hereketlendirijiniň öwrülişik aýratynlygy, kartoçkalardaky görkezmeleri üýtgetmek bilen şol maglumatlara esaslanyp işleýşini üýtgedip biler" -diýdiler. Başgaça aýdylanda, bu bir tarapdan ilkinji kompýuterdi diýmek bolar. Şeýle ösen gural bolandygyna garamazdan, Iňlis hökümeti enjamyň öndürilmegi üçin býudjet goldawyny bermekden ýüz öwürdi. Şondan soň Babbage Italiýa gitdi we kärdeşleri bilen duşuşdy we işini dowam etdirdi. Ahyrynda bu mesele boýunça fransuz dilinde makala çap etdiler. Indiki ýyl Ada bu makalany iňlis diline terjime etdi we şeýdip, öz teoriýalaryny öňe sürdi.

1848-nji ýylda eden bu terjimesi bilen Ada uly ünsi çekdi. Ada-nyň hakyky tekstden üç esse uzyn "bellikler" diýlip atlandyrylýan belliklerde nähili höwes bilen işländigine we eseri nädip iberendigine, diňe teksti terjime etmän, eýsem bu tekste beren teswirlerine-de düşünip bolýardy. . Sebäbi Ada bu bölümde enjamyň potensial funksiýasyny diňe san hasaplamalaryndan has köp ýerine ýetirip biljek bir zat hökmünde görendigini we Analitik motoryna aýdym-saz belliklerini, harplary we şekilleri gaýtadan işläp bilýän maşyn diýip ýüzlendi. . Başga bir söz bilen aýdylanda, Ada ýüz ýyl mundan ozal häzirki dünýäniň häzirki zaman kompýuterlerini çaklapdy.

Bu düşündirişleriň görkezişi ýaly, Ada kompýuterleriň kalkulýatorlardan has köp bolup biljekdigine ynanýardy. Onuň sözlerine görä, kompýuterler sanlardan başga-da köp dürli meseleleri ýerine ýetirip bilýärdi, şol sanda islendik çylşyrymly aýdym-saz eserlerini düzmek. Mundan başga-da, Ada Analitik motorynyň bulardan has köp zady edip biljekdigini öňe sürdi we emeli intellekt düşünjesini kabul edendigini habar berdi. Gynansagam, pikirleri dirikä kän bir ähmiýet bermedi. Ada hatda "diňe terjime etmekde" aýyplandy. Emma bu aýyplamalary öňe sürenler, Ada-nyň müňlerçe söz goşan sözlerini ýatdan çykarmagy ýatdan çykardylar.

Ondan soňky ýyllarda Ada işini dowam etdirdi we Analitik motoryny ulanyp, Bernuliniň sanlaryny nädip hasaplamalydygyny we algoritm döretdi. Açyşlary Babbage şeýle bir täsir etdi welin, Babbage Ada "Sanlar jadygöýi" dakdy. Gynansagam, döwrüň tehnologiýasy oňa açyşlaryny amala aşyrmaga mümkinçilik bermedi.

[i][Ada-nyň iň uly baýlyklaryndan biri adamsy William King boldy. Şeýle hem Ada, 1835-nji ýylda durmuş guranyndan gysga wagtyň içinde Earl of Lovelace bolan William Kingden soň “Lovelace Countess” adyny aldy. Coupler-aýalyň üç çagasy bardy, William bolsa Ada-nyň akademiki okuwlaryny elmydama goldaýar. Coupler-aýal hatda wagtynyň köpüsini Maýkl Faradaý we Çarlz Dikens ýaly gyzykly akyllar bilen geçirýärdi. Gynansagam, keseli Ada köneldi we 1852-nji ýylyň 27-nji noýabrynda aradan çykdy./i]