Wagt näme? Ylmyň wagt düşündirişleri

Wagt giňişlik däl we ölçenip bolýan prosesdir.

Taryh, häzirki we geljege umuman baha berlende, "wakalaryň ýa-da barlygyň dowamly, näbelliligi" hökmünde hem kesgitlenip bilner. Wagt filosofiýanyň, matematika we ylmy gözlegleriň esasy temasy boldy. “Akylmak”, “geçmek” ýa-da “öňe gitmek” işlikleri wagtlaýyn ulanylsa-da, çylşyrymly düşünjeler hökmünde görmek mümkin. Wagt diňe adamlar üçin dogry düşünje bolmansoň, sagat hadysasyndan başga hil bolmaly. Beýleki tarapdan, fizikada wagt öňe ýa-da yza, ýokary ýa-da aşak, kosmosyň bir nokadyndan sag ýa-da çepe gidýän üç sany planar ölçeg bilen birlikde açylan dördünji ölçeg hökmünde häsiýetlendirilýär.
* Albert Eýnşteýn häzirki zaman ylmy dünýäsinde rezonans döredýän aýratyn otnositellik teoriýasynda iki sany möhüm teklip berdi. Ilkinji teklibi “Tizlenmedik salgylanma ulgamlary, fizikanyň kanunlary birmeňzeşdir”. Ikinjisi, “Kosmosdaky ýagtylygyň tizligi, tizlenmedik salgylanma ulgamlarynyň hemmesinde birmeňzeş hasaplanýar”. Eýnşteýniň pikiriçe, wagt we giňişlik, ýagny giňişlik garaşsyz hasap edilip bilinmez. Iki hadysanyň bir wagtda ýüze çykmagy perspektiwa, ýagny salgylanma ulgamyna baglylykda üýtgeýär. Bu, Nýutonyň mutlak wagt düşünjesine bolan garaýyşlaryna ters gelýär.
Eýnşteýniň "Otnositellik teoriýasy" -nyň wagt we giňişlige edýän täsiri synaglar arkaly subut edildi. Mysal üçin, arounderiň daşyndan uçýan Atom sagatlary aýlananda, wagt görkezişlerinde adaty wagt bilen deňeşdirilende yza gaýdyş bahasy göründi. Specialörite otnositellik teoriýasyna görä wagt we wagt syýahaty öňe gitmek mümkindir. Teoriýa görä, tizlik ýagtylygyň tizligine ýakynlaşsa, şol obýekt üçin wagtyň akymy haýallaýar we bir obýektiň ýetmegi üçin ýagtylygyň tizligi, wagt stasionar bolýar. Çalt zatlar üçin diňe wagt haýallaşman, eýsem obýektiň uzynlygy hem gysgalýar.